طراحی پلان
فرض بر طراحی یک آپارتمان مسکونی معمولی با ۴ یا ۵ طبقه روی پیلوت و تعداد یک واحد در هر طبقه است. چون می‌خواهیم به فرآیند طراحی پلان بپردازیم بنابراین مساحت، موقعیت یا شکل زمین ملاک نیست.
برای طراحی پلان باید مراحل زیر را به‌ترتیب دنبال کنید:
- تصمیم‌گیری در مورد محل سرویس پله و آسانسور
اولین و مهم‌ترین چیزی که باید در طراحی پلان در مورد آن تصمیم‌گیری و آن را در پلان جانمایی کنیم، محل سرویس‌پله و آسانسور است. در جانمایی محل سرویس پله و آسانسور در پلان باید به عواملی مثل عرض و شکل زمین، تعداد واحد در هر طبقه، تعداد پارکینگ مورد نیاز در همکف و زیرزمین (در صورت وجود) و… توجه کرد. سپس باید در مورد شکل سرویس پله و اینکه سرویس پله ۴ طرفه، ۳ طرفه یا پله ۲ طرفه باشد، تصمیم‌گیری کنیم.
هرچند هیچ قانون کلی در این مورد وجود ندارد و با توجه به شکل و ابعاد زمین و محدودیت‌های پروژه باید بهترین موقعیت قرارگیری پله و آسانسور را مشخص کرد، اما معمولا بهترین موقعیت سرویس پله و آسانسور در پلان آپارتمان های مسکونی، در وسط پلان است.
- تقسیم‌بندی فضاهای عمومی و خصوصی در پلان
بعد از مشخص شدن محل پله در پلان، باید یک تقسیم‌بندی کلی در مورد فضاهای عمومی، خصوصی و نیمه‌خصوصی انجام دهیم. به اینکار اصطلاحا لکه گذاری پلان هم می‌گویند. البته لکه گذاری پلان شامل جانمایی پله و آسانسور هم می‌شود، اما به دلیل اهمیت محل قرارگیری سرویس پله در پلان و تأثیر آن در روند طراحی، آن را در اولین مرحله کار قرار دادیم. برخلاف تصور خیلی از هنرجویان معماری، لکه گذاری پلان ساختمان مسکونی اصلا کار سختی نیست. هر چند اینکار در ساختمان‌های با مساحت زیاد و یا در طراحی های خاص شاید کمی سخت به‌نظر برسد و زمان بیشتری ببرد، اما در طراحی آپارتمان‌های مسکونی به‌هیچ‌عنوان کار دشواری نیست.
با توجه به موقعیت قرارگیری پله و آسانسور که گفتیم بهترین موقعیت آن در اینگونه ساختمان‌ها، در وسط پلان است، یک سمت پلان را به قسمت خصوصی (اتاق خواب‌ها و حمام) و سمت دیگر پلان را به قسمت عمومی و نیمه خصوصی (پذیرایی، نشیمن و آشپزخانه) اختصاص می‌دهیم.در این مرحله شاید نیاز باشد کمی موقعیت سرویس پله را جابه‌جا کنیم.
-جانمایی آشپزخانه و ورودی ساختمان
تصمیم‌گیری در مورد بهترین موقعیت آشپزخانه در پلان یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که تا حد زیادی می‌تواند روی کیفیت طراحی تأثیر مستقیم بگذارد. در کتاب ۷ نکته در طراحی ساختمان‌های مسکونی در مورد بهترین موقعیت قرارگیری آشپزخانه در پلان توضیح داده‌ام، اما اگر بخواهم خیلی خلاصه بگویم بهتر است آشپزخانه را در موقعیتی طراحی کنید که دارای نور و تهویه مستقیم باشد و ترجیحا امکان طراحی و دسترسی مستقیم به تراس از آشپزخانه ممکن باشد.
ورودی آشپزخانه باید نزدیک به ورودی ساختمان باشد و به طور مستقیم با پذیرایی و نشیمن در ارتباط باشد.
بهتر است آشپزخانه را طوری طراحی کنید که محل کار (مخصوصا سینک و گاز) از تمام قسمت‌های پذیرایی قابل رویت نباشد.
- تصمیم‌گیری در مورد نحوه چیدمان اتاق خواب‌ها و حمام نسبت به هم
در این قسمت از طراحی باید کمی دقت به خرج دهید و حالت‌های مختلف جانمایی اتاق خواب‌ها را بررسی کنید و بهترین تصمیم را در این مورد بگیرید.
در طراحی اتاق خواب‌ها به این نکات توجه کنید:
حتما یکی از اتاق خواب‌ها را بسته به مساحت بنا، به‌عنوان اتاق خواب والدین، بزرگ‌تر از سایر اتاق‌ها طراحی کنید. سعی کنید مساحت اتاق والدین کمتر از ۱۵ متر مربع نباشد.
حتما برای اتاق خواب‌ها یک فیلتر ورودی در نظر بگیریم و دقت کنیم درب اتاق‌ها از سایر قسمت‌های منزل به طور مستقیم قابل رویت نباشد.
حتی‌المقدور درب اتاق خواب والدین از اتاق خواب فرزندان فاصله داشته باشد و به هم چسبیده نباشد.
حتما همه اتاق خواب‌ها دارای کمد با عرض استاندارد ۶۰ سانتی‌متر باشند.
بهتر است عمق یکی از کمدها برای قرارگیری رختخواب ۸۰ یا ۱۰۰ سانتی‌متر باشد.
حمام در نزدیکی اتاق خواب‌ها طراحی شود و حتما توجه شود که درب آن از سایر قسمت‌های منزل قابل رویت نباشد.
ستون‌گذاری با توجه به موقعیت قرارگیری ماشین‌ها در پارکینگ و شکل پلان طبقات
بعد از اینکه کلیات طراحی پلان انجام شد و قبل از اینکه سراغ انجام اصلاحات جزئی‌تر برویم باید ستون‌گذاری را در پلان ساختمان انجام دهیم. خیلی از دوستان در ستون‌گذاری مشکل دارند. بر خلاف تصور، ستون گذاری در ساختمان‌های مسکونی کار بسیار ساده‌ای است.
در مقاله‌ای جداگانه در مورد نحوه ستون‌گذاری در پلان معماری توضیح داده‌ام. در این مرحله از فرآیند طراحی پلان ابتدا باید سراغ طراحی پارکینگ رفته و با توجه به تعداد و موقعیت قرارگیری ماشین‌ها در پارکینگ، ستون‌گذاری را انجام دهیم. و سپس موقعیت قرارگیری این ستون‌ها را در پلان تیپ طبقات مورد بررسی قرار دهیم.در این مرحله ممکن است با توجه به موقعیت ستون‌ها مجبور باشیم تغییرات کوچکی در طراحی پلان طبقات انجام دهیم.
- انجام اصلاحات پلان و رعایت ریزه‌کاری‌های مربوط به طراحی داخلی
در این مرحله که تقریبا شکل کلی پلان آماده شده است، سراغ ریزه‌کاری‌ها و موارد مربوط به طراحی داخلی می‌رویم. در این مرحله از فرآیند طراحی پلان، با توجه به ستون گذاری که در مرحله قبل انجام دادیم، احتمالا مجبور خواهیم شد تغییرات خیلی جزئی در برخی قسمت‌های پلان تیپ طبقات اعمال کنیم، اما تغییرات کلی خیر.
- مبلمان کردن پلان
آخرین کاری که باید برای تکمیل طراحی پلان انجام دهیم، مبلمان کردن اصولی پلان ساختمان است. در زمان مبلمان کردن حتما باید اصول حرفه‌ای نحوه چیدمان مبلمان در پلان را رعایت کنیم که در مقاله‌ای جداگانه در این مورد صحبت خواهم کرد.
در این مرحله نیز ممکن است تغییرات ظریفی در طراحی پلان انجام دهیم. تغییراتی که بیشتر در جهت کارآمد شدن فضاهای داخلی و با توجه به طراحی داخلی فضاهای مختلف انجام می‌شود.